LITERATURA HISZPAŃSKIEGO RENESANSU: KONTEKST, CHARAKTERYSTYKA - LITERATURA - 2025

Literatura hiszpańskiego renesansu jest zbiorem utworów literackich wyprodukowanych między 15 i 16 wieku w Hiszpanii. Teksty te powstały w wyniku kulturowej interakcji z Włochami, krajem, który w tym czasie rozwijał się najbardziej pod względem twórczości pisanej i artystycznej.

Hiszpania i Włochy były wówczas dwoma blisko powiązanymi krajami. Bliskie więzi polityczne, społeczne, religijne i kulturowe, które posiadali, stanowiły pomost dla wymiany ogromnej wiedzy, która wzbogaciła oba narody. Ze wszystkich istniejących więzi między dwoma państwami to religijny miał największy wpływ na zacieśnienie ich stosunków.

Miguel de Cervantes i Saavedra. Źródło: Juan de Jauregui y Aguilar (około 1583-1641) (The Bridgeman Art Library, Object 108073), za Wikimedia Commons

Papieże Calixto III i Alejandro VI, pochodzący z Walencji i wybrany na przewodniczącego księstwa w Watykanie, byli fundamentalnymi elementami rozszerzania więzi między Rzymem a Hiszpanią, zwłaszcza tych związanych z ruchami kulturalnymi.

Największe hiszpańskie dzieła literackie zostały przetłumaczone i wydane we Włoszech i vice versa. Ta wymiana miała ogromne znaczenie, ponieważ rozbudziła nowe horyzonty kulturowe na Półwyspie Iberyjskim, ustępując stopniowo hiszpańskiemu renesansowi.

Kontekst historyczny

Cała historia ludzkości jest uwarunkowana różnymi wydarzeniami, które mają miejsce w każdej epoce, literatura hiszpańskiego renesansu nie wymyka się tej rzeczywistości. Nie tylko w Hiszpanii cała Europa miała do czynienia z tym ruchem.

Jednak jeśli chodzi o precedensy, to Włochy ponoszą największą odpowiedzialność za propagowanie renesansu. Włochy miały największy wpływ kulturowy tamtych czasów na pozostałe kraje europejskie.

Od średniowiecza do współczesności

Renesans znajduje się tuż po średniowieczu i służy jako pomost dla epoki nowożytnej. Ruch ten oznaczał prawdziwą rewolucję wszystkich elementów kulturowych, które tworzyły życie w średniowieczu. Dochodziło do wielu przemian, każda dyscyplina artystyczna i literacka osiągnęła swój maksymalny blask.

W sferze politycznej, kulturalnej, religijnej i artystycznej, by wymienić tylko kilka gałęzi, w których rozwinęli się obywatele, zaszły zmiany, których nie oczekiwano. Zwrot w umysłach obywateli był kluczem do wszystkiego, co się wydarzyło.

Być może wyjście z obskurantyzmu narzuconego przez religie monoteistyczne było jednym z wyzwalaczy.

Ważne wydarzenia

Konstantynopol upadł w 1453 roku, osłabiając chrześcijańską władzę; Maurowie zostali wypędzeni przez katolickich monarchów, a Grenada została odzyskana w 1492 r., aw tym samym roku wygnano Żydów, którzy również okupowali Półwysep Iberyjski.

Jak widać, doszło do niezwykle szokujących wydarzeń, które szczególnie dotknęły różne populacje, w tym oczywiście Hiszpanów.

Poniżej wymienimy niektóre z najważniejszych aspektów, które miały miejsce w okresie hiszpańskiego renesansu i ten uwarunkowany rozwój literacki w tak znaczącym okresie historycznym:

Klasyk odradza się z popiołów

Z tego powodu ruchowi nadano nazwę „Renesans”. Mówiąc o „klasyczności”, nawiązuje się do tematów, motywów i postaci z klasycznej mitologii greckiej i rzymskiej, dogodnie łączonych przez pisarzy z wiarą chrześcijańską.

Hiszpania osiąga swój maksymalny blask polityczno-militarny

Dzięki zjednoczeniu królestw Kastylii i Aragonii, wypędzenie Maurów, odkrycie Ameryki i odzyskanie Granady zostały osiągnięte, by wymienić tylko kilka doniosłych wydarzeń.

Ta seria wydarzeń pozwoliła Hiszpanii zająć pozycję jednej z najbardziej wpływowych i potężnych monarchii tamtych czasów.

Korzystając z historycznego momentu, Hiszpanie rozszerzyli swoje dominacje, docierając nawet do Filipin. Jeśli dodamy do tego władzę, jaką sprawowali nad portugalskimi obszarami zamorskimi podczas rządów Filipa II Portugalii, mówimy o dużym obszarze terytorium kontrolowanym przez sojusz kastylijsko-aragoński.

Ta siła zdobyta przez Hiszpanów zapewniła ludności bezpieczeństwo. W ten sposób dostępne były wszystkie niezbędne przedmioty: żywność, odzież, obuwie, zabezpieczenie ekonomiczne i społeczne, względny spokój, wszystkie te składniki pozwoliły różnym sztukom i, oczywiście, listom osiągnąć niezwykły blask.

Bezpieczeństwo ekonomiczne z Ameryki

Być może jednym z najbardziej decydujących czynników, które zadecydowały o korzystnym kontekście historycznym dla rozwoju hiszpańskiej literatury renesansowej, był czynnik ekonomiczny spowodowany tonami srebra i kilogramami złota przywożonymi z Ameryki bezpośrednio do kastylijsko-aragońskich skarbców.

Dzięki płynności gospodarczej hiszpańska monarchia była w stanie rozwiązać większość problemów swojego narodu. Napływające pieniądze nie powodowały wyczerpania obywateli ani najmniejszego wysiłku, co oznaczało podwójny zysk dla królestwa.

Hiszpania miała niezrównane fortuny, niewyobrażalne ilości pieniędzy, których żadne królestwo nie posiadało w tamtym czasie, ale złe zarządzanie zasobami ostatecznie doprowadziło do kapitalizmu, będącego produktem źle rozłożonego bogactwa.

Jednak, co należy podkreślić, w tym czasie pieniądze z Ameryki osiągały swoje własne. Powstały wielkie szkoły literackie.

Garcilaso de la Vega stał się najbardziej pamiętną postacią w poezji, zamykając XV wiek wraz z narodzinami i otwierając się na wiek XVI najlepszymi ze swoich tekstów. Wszystko to, oczywiście, dla wygody, jaką zapewniało bogactwo wydobyte z Indian.

Pierwszy hiszpański renesans

Chociaż istniał już wcześniejszy rozwój i pewne spektakularne warunki ekonomiczne, kulturowe i społeczne, które pozwoliły mówić o własności renesansu w Hiszpanii pod koniec XV wieku, to za panowania Karola V (między 1516 a 1556) mówi się o nim formalnie z hiszpańskiego renesansu.

Tutaj poeci tak zwanej „szkoły włoskiej”, tacy jak Juan Boscán i Garcilaso de la Vega, byli odpowiedzialni za wprowadzenie do Hiszpanii form poetyckich i wspólnych tematów poruszanych w lirykach włoskich. Mówimy o wierszach ze świecką tendencją, typową dla linii poety Petrarki.

Aby przeciwstawić się włoskiej tendencji wniesionej przez Garcilaso i Boscána, poeta Cristóbal de Castillejo nauczał kastylijskich tradycji poetyckich, wspartych spuścizną Juana de Meny. Ten ostatni, mimo nowych trendów, był nadal najczęściej czytanym i badanym poetą XVI wieku w całej Hiszpanii.

Drugi hiszpański renesans

Okres ten zbiega się z panowaniem Filipa II (między 1556 a 1596). Stało się to w bardzo pochmurnym momencie w historii Hiszpanii wywołanym przez kontrreformację.

Portret św. Jana od Krzyża. Źródło: Par Francisco Pacheco (1564-1644), za Wikimedia Commons

Kontrreformacja jest rozumiana jako akcja izolacyjna, którą Kościół katolicki przyjął jako tarczę ochronną przed ideami reformistycznymi zrodzonymi z ideologii protestantyzmu rozwiniętej przez Marcina Lutra. Te działania podjęte przez Kościół zerwały więzi Hiszpanii z resztą Europy.

Zerwanie więzi z Europą uniemożliwiło przyjazd książek z Włoch i innych krajów, a także studentom z wymiany, którzy swoją wiedzą promowali rozwój i wzbogacanie kulturowe obu narodów.

Jako konsekwencje wynikające z tych decyzji można było dostrzec wzrost promocji tradycyjnych aspektów katolickich. Nastąpiło również wyraźne oddzielenie tego, co świeckie i religijne, które w okresie rozwoju literatury średniowiecznej przenikały się.

Atmosfera pesymizmu, wynikająca z intelektualnego ograniczenia, została wdychana w przestrzeniach i powoli przenoszona na listy, poezję i inne gatunki rozwinięte w tym czasie w Hiszpanii.

Człowiek jako centrum wszystkiego

Odnotowano antropocentryzm. Wszystko na świecie zostało stworzone według miary samego człowieka i według rozsądku. Wszystko, co istniało, zaczęło krążyć wokół najdoskonalszego stworzenia Bożego. Z oczywistych względów znalazło to odzwierciedlenie w literaturze.

Rozum miał pierwszeństwo przed uczuciami i emocjami, tworząc niezbędną równowagę, która zapewniła ludności pewną harmonię.

Hiszpan reprezentował doskonały ideał poety rycerskiego, bardzo powszechną wówczas sytuację, w której wojownicy zapisywali swoje wyczyny wierszami, niektóre z nich osiągnęły pewien rozgłos. Garcilaso de la Vega staje się tego żywym przykładem.

W tym nurcie antropocentrycznym (humanistycznym, jak można go też nazwać) odkładano na bok rzeczywistość świata. Poeta nie uznał tego za prawdziwe, ale opisał świat takim, jakim powinien. Nastąpiła wyraźna idealizacja okoliczności i wydarzeń.

cechy

Literatura hiszpańskiego renesansu ma dobrze zdefiniowane cechy szczególne, opierając się przede wszystkim na tradycji poezji średniowiecznej. Obecne były kantigi, kolędy i śpiew czynów, tak więc markiz Santillana i Juan de Mena mieli notoryczny wpływ na ten etap literacki.

Wśród najwybitniejszych cech tego okresu możemy wymienić:

Trwałość wersetu oktosylabowego

Są elementy poetyckie, które nigdy nie wyjdą z mody, wśród nich ośmiosylabowe wersety. Można powiedzieć, że w wersetach sztuki mniejszej należy rozumieć te, które mają mniej niż dziewięć sylab metrycznych, oktosylaba jest zgodna. Widać to bardzo szeroko w hiszpańskiej poezji renesansowej.

Italianizm Garcilasa i Juana Boscána

To chyba jeden z najbardziej obecnych elementów w tym okresie. Wpływy Petrarki, wniesione przez Boscána i De la Vegę, zostały w wielu aspektach nałożone na tak zwaną prowansalską lirykę odziedziczoną po hiszpańskim średniowieczu.

Świecka i codzienność, prosta miłość do człowieka jako narzędzia do uhonorowania siebie, to tematy literatury hiszpańskiego renesansu.

Nowe dane

Wersety hendekasylabowe, jak również heptasylabowe, są włączone do twórczości poetyckiej.

Wierszyk

Oznacza to, że dźwięki, które pojawiają się po akcentowanej samogłosce, zbiegły się w całości. Działo się to oczywiście w ostatnich słowach każdego wersu, generując przyjemny dla ucha dźwięk, który dodany do metrum sprawił, że napisane strofy stały się rytmiczną i melodyjną delikatnością dla uszu.

Ekloga, oda i list:

Eklogi pojawiły się spod ręki Garcilaso, zajmującego się problematyką życia duszpasterskiego, będąc najbardziej rozpoznawalną eklogą Salicio i Nemoroso. Oda była szeroko stosowaną formą, w której poeta uchwycił swoje głębokie refleksje na temat życia i egzystencji.

Z kolei listy spełniały w tamtym czasie bardzo potrzebną rolę komunikacyjną. Pisarze używali ich do jasnego przekazywania swoich myśli i sytuacji życiowych. Były to praktycznie listy, teksty mające przekazywać pomysły.

Omawiane tematy

Wśród tematów najwybitniejszych była miłość, jednak przejawiała się ona w jej platonicznej wersji, czyli cnotliwej, rzadko odwzajemnionej. Natura była ulubionym medium i wielkim bohaterem literatury hiszpańskiego renesansu.

Portret Fray Luis de León. Źródło: Francisco Pacheco (1564-1644), za Wikimedia Commons

Z kolei mitologia była używana na dwa sposoby: albo jako ośrodek, wokół którego obracała się cała rzeczywistość poetycka, albo jako ozdoba, która prawie zawsze podkreślała cechy kobiecego piękna.

Język

Język używany w literaturze tego okresu charakteryzował się prostotą i naturalnością. Istnieje dystans do wyszukanego języka, prostota była tym, co królowało w listach hiszpańskich pisarzy renesansu.

Autorzy i wybitne dzieła

Juan Boscán (1492-1542)

Odtwarza

Poezja

- „Ku smutkowi”.

- „Słowik, który traci swoje dzieci”.

- „Co zrobię, że cię kocham” (pieśń V).

Sonety

- „Miłość sama w sobie jest naturalnie dobra”.

- „Załadowany idę z mojego, dokądkolwiek idę”.

- „Jak smutny człowiek skazany na śmierć”.

- „Słodkie marzenie i słodkie smutek”.

- „Garcilaso, zawsze dążyłeś do dobra”.

- „Kto mówi, że nieobecność powoduje zapomnienie”.

- „Jestem jak ten, który mieszka na pustyni”.

- „Nowa miłość dała mi nowe dobro”.

Garcilaso de la Vega (1501–1536)

Odtwarza

Wersety

- „Do Boscána, bo będąc w Niemczech tańczył na weselach”.

- „Do gry”.

- "Kolęda".

- "Odejdę stąd."

Eclogues

Sonety

- "Ramiona Dafne już rosły."

- „U wejścia do doliny, na pustyni”.

- „O zazdrość o miłość, straszny hamulec”.

- „Pani, jeśli mnie nie ma u Ciebie”.

Fray Luis de León (1527-1591)

Odtwarza

Poezja

- „Do Felipe Ruiza”.

- „Spokojna noc”.

- „Przepowiednia Tagu”.

- „Życie na emeryturze”.

Sonety

- „Kiedy przestaję kontemplować swoje życie”.

- „Pytania o miłość”.

Święty Jan od Krzyża (1542-1591)

Odtwarza

Poezja

- „Wszedłem tam, gdzie nie wiedziałem”.

- „Żyję bez życia w swoim”.

- „Pasterz podlega tylko karze”.

- "Na początku mieszkał."

Proza

Miguel de Cervantes (1547-1616)

Odtwarza

Powieści

Teatr

Komedie

Hors d'oeuvres

Poezja

Bibliografia

1. Hiszpańska literatura renesansowa. (S. f.). (Nie dotyczy): Wikipedia. Odzyskane z: es.wikipedia.org
2. López Asenjo, M. (2013). Historyczny i społeczno-kulturowy kontekst renesansu w Hiszpanii. (Nie dotyczy): Masterlengua. Odzyskany z: masterlengua.com
3. Literatura renesansowa w Hiszpanii. (S. f.). (Nie dotyczy): Rincón del Castellano. Odzyskany z: rinconcastellano.com
4. Uwagi dotyczące hiszpańskiej literatury renesansu. (S. f.). (Nie dotyczy): Literatura hiszpańska. Odzyskany z: blocs.xtec.cat
5. Renesans i barok. (S. f.). Hiszpania: Hiru.eus. Odzyskany z: hiru.eus